Tegengestelde opvattingen in de preventie in relatie tot corona

Tegengestelde opvattingen in de preventie ten opzichte van corona

Corona polariseert
Corona polariseert de verschillende stakeholders. Sommige preventieadviseurs gaan uit van corona als ‘work as usual’. Corona is voorzien in de wetgeving in de Codex onder Boek VII, Biologische Agentia. We passen in deze visie gewoon de normaal gangbare zaken toe, niets meer en niets minder. Er hoeft niet te veel de veranderen. Andere preventieadviseurs reageren tegenovergesteld: corona is iets volledig nieuws en verandert alles. Onze manier van werken, onze manier van met mekaar omgaan en de door de preventieadviseur uit te voeren taken. Zelf sta ik daartegenover neutraal. Er is voor beide iets te zeggen en de waarheid ligt ergens in het midden. Het hangt er van af hoe je tegen de zaken aankijkt, wat je opvattingen en onderliggende normen en waarden zijn. Ben je eerder een rustig type van persoonlijkheid, of ben je tegenovergesteld, iemand die als er zich een probleem voordoet hier onmiddellijk actie voor gaat ondernemen. Elke reactie op een gebeurtenis – hier hoe er wordt gereageerd op de coronapandemie - is een keuze en leidt tot betekenisgeving. Het is een actief en cultureel proces. Feiten worden geïnterpreteerd en passen binnen een constante verandering van betekenis of een ‘reframing’ van veiligheid en gezondheid. Feiten en de manier van omgaan vormen zo de organisatie- en de veiligheidscultuur. Staan we voor een grote verandering na corona of reageren we net rustig en lassen we een tussentijd in om rustig de informatie te interpreteren.

Verschil tussen work-as-done en work-as-imagined
Een andere belangrijke les uit de coronatijd is echt wel het verschil tussen ‘work-as-done’ (WAD) en ‘work-as-imagined’ (WAI). Work-as-done verwijst naar hoe iets werkelijk wordt uitgevoerd. Work-as-Imagined (WAI) verwijst naar assumpties van de werknemers, impliciet of expliciet, over hoe het eigen werk of het werk van anderen moet worden uitgevoerd. Deze twee termen spelen een belangrijke rol in de moderne veiligheidskunde en meer speciaal in de “resilience engineering” (Dekker, Resilience engineering: chronicling the emergence of confused consensus, in Resilience Engineering: Concepts and precepts, Ashgate, 2006). Zij maken een duidelijk onderscheid in de WAI-WAD-dichotomie tussen hoe men denkt dat de werken worden uitgevoerd aan de hand van:
- het ontwerp van de arbeidsplaatsen,
- de productieplanning
- het veiligheidsmanagement
en hoe de activiteiten in werkelijkheid worden uitgevoerd.

Tevens gaat deze dichotome benadering ervan uit dat er onmogelijk kan worden beschreven hoe dit werk moet worden uitgevoerd omdat de omstandigheden waarbinnen de werkzaamheden plaatsvinden, nooit perfect gekend kunnen worden, laat staan beschreven. Allerhande corona-gidsen gaan hier wel van uit, maar de WAI-WAD-benadering van de moderne Safety II-benadering spreekt dit duidelijk tegen (Hollnagel et al., From Safety I to Safety II, Eurocontrol, 2013). Work-As-Imagined vindt men terug in het scientific-management van Taylor, de kwaliteitskunde (procedures en instructies, taken en verantwoordelijkheden, beschrijven en beheersen van de processen), de Lean-principes of de Zero-Accidents/Zero-Harms (Zwetsloot et al, The case for research into the zero accident vision, Safety Science, 2013). Ik denk dat de Zero-Harms en de Work-As-Imagined in deze coronatijden niet meer houdbaar zijn.

In alle door mij bezochte bedrijven was alles ‘op papier’ in orde. Er zijn alcoholgels ter beschikking, water voor het handenwassen met papieren zakdoeken, mondmaskers, affiches over hoesthygiëne, reinigingsschema’s, schriftelijke instructies voor bezoekers en contractoren, enz. Vooral ook pictogrammen over veiligheidsafstanden zijn veelvuldig aanwezig. Maar de praktijk is toch wel anders. In de praktijk is het, ook door mij, heel moeilijk om die afstandsregels te respecteren. Wanneer je even naar het toilet gaat of een koffie gaat nemen, loop je rakelings langs andere personen. Al de corona-procedures en corona-instructies zijn met andere woorden mooi op papier, maar de werkelijkheid is echt anders. Maken we onszelf niet van alles wijs? Geloven we echt dat die veiligheidsafstanden worden nageleefd? Ik ben kritisch. Dit past binnen mijn zienswijze dat niet de procedures of de affiches belangrijk zijn, niet de papieren veiligheid en de papieren gezondheid, maar wel de persoonlijke houding van iedereen ten opzichte van veiligheid en gezondheid. En laat nu juist de houding tegenover instructies en procedures een belangrijk veiligheidscultuurelement zijn. (Dillen, Veiligheidscultuur, Maklu, 2020)

Regelzucht van de overheid: is de LMRA (Laatste Minuut Risico Analyse) wettelijk verplicht of niet?
De generieke gids ‘Veilig aan het werk – Generieke gids om de verspreiding van COVID-19 op het werk tegen te gaan’ en de veelheid aan sectoriële gidsen en protocollen, gecombineerd met checkljsten, gaan ervan uit dat alles regelbaar en maakbaar is. Dit is in werkelijkheid niet het geval. Door op papier kleine risico’s te willen uitsluiten, ontstaat er papieren veiligheid. Dergelijke administratieve veiligheid is schijnveiligheid omdat niemand er zich nog aan houdt. In de praktijk zijn al die sectoriële gidsen zinloos. Zij zijn geen aanvulling op de generieke gids. Ik geef noch enkele bedenkingen:

• De juridische basis van deze generieke gids is zwak. Door een generieke gids te aanzien als wetgeving en deze zo te handhaven, komt de rechtsstaat in gevaar. Niet alleen kan wet- en regelgeving enkel worden opgemaakt door de uitvoerende – de Minister of de Koning – of de wetgevende macht. Bij mijn weten is de Hoge Raad van Preventie en Bescherming noch wetgevende noch uitvoerende macht.
• Ook wordt het legaliteitsprincipe geschonden: er dient duidelijk te zijn wat er van de werkgever wordt verwacht en wat niet. Deze generieke gidsen noch de sectoriële gidsen, noch de protocollen of de checklist van de FOD WASO geeft deze duidelijkheid. Alleen al de naam ‘Generiek’ impliceert dat deze “generieke gids” onvoldoende specifiek garandeert dat het voor de werkgever duidelijk is wat van hem verwacht wordt en wat niet.
• Ik ken geen Wet, Ministerieel Besluit of Koninklijk besluit met affiches, foto’s, figuren, enz. Bijvoorbeeld een foto van een vrouw die thuiswerkt met een kop koffie of van een man die voor de zetel zich uitstrekt (p. 23 van de Generieke gids), is wat mij betreft problematisch om dit in Art. 2 van het MB van 23 maart 2020 op te nemen en zelfs verplicht te stellen.
  
  

Het opnemen op p. 37 in de Generieke gids van ‘Voorzie een tool (bv. LMRA – Laatste Minuut Risico Analyse) of korte checklist voor de werknemers’: kan mij iemand vertellen of het voorzien van een LMRA of checklist door de werkgever een verplichting is? Zo ja, zijn vele bedrijven in overtreding. Zonder het te weten. Niet echt een geval van rechtszekerheid dus.

Jan Dillen